Göktürk Alfabesi Nedir?
Göktürk alfabesi, Türklerce kullanıldığı bilinen ilk alfabedir. Göktürk alfabesi ile yazılmış pek çok irili ufaklı yazıt vardır. Yazılış ve dikiliş tarihi bilinen büyük yazıtlar Moğolistan'da Orhun Irmağı kenarında bulunan Göktürk Yazıtları'dır. Bu alfabede 4'ü sesli, 26'sı sessiz, 8'i birleşik olmak üzere 38 harf vardır.

Bu durum, adı geçen alfabenin son ve mükemmel biçimini Orhun'daki anıtlarda almış olmasından kaynaklanır. Gök Türkler, Uygurlar, Kırgızlar tarafından doğduğu coğrafyada kullanılan Orhun yazısı, bazı Türk boylarınca Avrupa'ya da taşınmıştır. Hatta 16. yüzyıla kadar Macaristan'da Sekeller arasında kullanıldığı bilinmektedir.
Göktürk alfabesi, Türklerce kullanıldığı bilinen ilk alfabedir. Göktürk alfabesi ile yazılmış pek çok irili ufaklı yazıt vardır. Yazılış ve dikiliş tarihi bilinen büyük yazıtlar Moğolistan'da Orhun Irmağı kenarında bulunan Göktürk Yazıtları'dır. Bu alfabede 4'ü sesli, 26'sı sessiz, 8'i birleşik olmak üzere 38 harf vardır.
Göktürk alfabesi'nin önemi nedir?
Türklerin kullandığı bilinen ilk yazı sistemi olması "Göktürk alfabesi" ni bizim için önemli kılar.
Orhun alfabesi olarak bilinmesinin nedeni nedir?
Göktürkler'e ait Orhun Yazıtları'nda Göktürk alfabesinin kullanılmasından ötürü bu adla anılır.
Göktür alfabesi taşıyan en eski belge nerede bulunmaktadır?
Göktürk yazısını taşıyan en eski belge Kızıl şehrinde bulunmaktadır.
İlk yazıtların bulunuşu
Orhun Alfabeinden günümüze kalan en büyük kalınıtılar olan, Göktürkler döneminde dikilen yazıtların çözülüp değerlendirilmeleri ancak 19. yüzyıl sonunda gerçekleşebilmiştir. Bu yazıtlardan ilk bulunanları Yenisey Irmağı boyundaki yazıtlardır. 1889'da ise Orhon yazıtları denilen iki büyük yazıt daha ortaya çıkarılmıştır. Bunların öteki yazıtlardan farklı olarak arka yüzlerinde Çince metinler bulunuyordu. Bu yazıtlar 1893`te Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından çözülmüş ve böylece, bu yazıtların Kültigin ve Bilge Kağan tarafından diktirilmiş oldukları, bu yazının Göktürklere özgü bir alfabe olduğu ve bu dilin de eski (öz) Türkçe'nin bir lehçesi olduğunu ortaya çıkarılmıştır. Günümüzde, gün geçtikçe Asya’da bu yazı sistemiyle yazılmış yeni Türk yazıtları ortaya çıkarılmakta ise de en tanınmış Türk yazıtları halen Orhon, Yenisey ve Yedisu’da keşfedilen yazıtlardır.
Göktürk alfabesinin özellikleri
1. 4 sesli harf bulunur.
2. 26 sessiz harf bulunur.
3. 8'i birleşik olmak üzere toplam 38 harf vardır.
4. "A,e", "ı,i", "o,u", "ü,ö" sesleri birbirinden ayrılmadan kullanılır.
5. Göktürk yazısı sağdan sola, yukarıdan aşağıya doğru bitiştirilmeden yazılır.
6. Sözcükleri ayırmak için genellikle iki nokta konur.
Göktürk alfabesi hangi uygarlıklar tarafından kullanılmıştır?
1. Sakalar,
2. Hunlar,
3. Gök Türkler, (orjinali Kök-Türkler aslında Türk Kağanlığı)
4. Uygurlar,
5. Kırgızlar,
6. Sekeller.
Göktürk alfabesiyle yazılan ilk yazıtlar nerede bulunmuştur?
Göktürk alfabesiyle yazılan ilk yazıtlar Yenisey Irmağı boyundaki yazıtlardır
Göktürk Alfabesinin Kökeni
Orhun Alfabesindeki birçok harf diğer bütün alfabelerde olduğu gibi o milletin sık kullandığı resimlerden türetilmiştir.
Örneğin Orhun Alfabesindeki → "y" harfi Türklerin hayatında önemli bir yer arz eden "yay" kelimesinden gelmektedir. → "oq" veya "ok" harfi de bildiğimiz "ok" kelimesinden türetilmiştir. → "ök" harfi de Kazım Mirşan'a göre eski Türkçe'de kullanılan "ök (keçi)" kelimesinden gelmektedir Kazım Mirşan bu harfin yatay şekilde yazılmış şekillerini de bulmuştur.
Her ne kadar ortada Göktürk alfabeesinin Soğdcadan geçtiğine dair bir kanıt yoksa da Pehlevi ailesi zamanında İran'daki ve çevre ülkedeki Türkleri etkilemek amacıyla bu sav desteklenmiştir.
Oluşturan harfler

Somutlaştırılırsa,yanındaki vokalin kalın ya da ince oluşuna göre, "b,d,g,ğ,l,n,r,s,t,y" seslerini veren ikişer adet harf mevcuttur. Yani "bilge" sözcüğünü yazarken kullanılan "b" ile "bars" sözcüğünü yazarken kullanılan "b" birbirinden farklıdır. Ayrıca "ık,ok,nç,yn" gibi çift ses, çift ünsüz işaretleri de mevcuttur. Sessiz harfler açısından kalabalık bir surette olan Orhun Alfabesi, Türkçe'nin 8 sesli harfine karşılık 4 harfe sahiptir. "a,e", "ı,i", "o,u", "ü,ö" sesleri birbirinden ayrılmadan kullanılır. Orhun Anıtları ile dönemin öteki yazıtları arasında, hatta Orhun'daki yazıtlar arasında kullanılan harflerin biçimleri bakımından (özellikle Tonyukuk Anıtı'nda kullanılan yazıda) bazı farklılıklar vardır. Yine Tonyukuk Yazıtı'nda ötekilerde olmayan "baş" lologramı ile s,ş seslerini ünleyen kare biçiminde bir harf daha vardır.
Göktürk Alfabesi Yazılışı
Orhun harfleri kullanılarak yazılan metinde (günümüzde kullandığımız Latin harfleriyle yazımda olduğu gibi) harfler bitişmez, ayrı yazılır. Sözcükler, aralarına üst üste iki nokta koyulmak suretiyle birbirinden ayrı yazılır. Bunun dışında herhangi bir noktalama işareti yoktur. Yazı (Arap ve Fars alfabesindeki gibi) sağdan sola yazılır. Orhun yazısında vokallerin çoğu kez yazılmadığı görülür. Yazılmayan vokaller kelime başında ve kelime sonunda olup (özellikle "a, e"), sondaki vokaller genellikle her zaman yazılır. Orhun yazısının konsonant imlâsı ise sağlam sayılır. Harf kalabalığına karşın önemli bir karışıklık ve karıştırma durumu görülmez. Ancak kalın ve ince konsonantın, bazı yerlerde birbirinin yerine kullanıldığı da görülür. Ayrıca "s" harfi birçok defa "ş" için de kullanılmış ve ayrıca birbirine benzediği için (tabiki Orhun alfabesinde) bir iki sözcükte de "l" yerine "ş" ve "kalın s" yazılmıştır. Ayrıca harflerin farklı yazımları için bakınız:
Göktürk Alfabesi Harfleri (Tamgaları)
Bugünkü lehçelerle karşılaştırma:
Göktürkçe | Türkiye Türkçesi | Tuva Türkçesi | Kazak Türkçesi | Kaşkay Türkçesi | Kırımçak Türkçesi |
Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir |
Eki | İki | İyi | Yeki | İki | Eki |
Üç | Üç | Üş | Üş | Üç | Üç |
Tört | Dört | Dört | Tört | Dört | Dort |
Beş | Beş | Beş | Bes | Beş | Beş |
Altı | Altı | Aldı | Altı | Altı | Altı |
Yeti | Yedi | Çedi | Jeti | Yedi | Yedi |
Sekiz | Sekiz | Ses | Segiz | Sekiz | Sekiz |
Tokuz | Dokuz | Tos | Toğız | Dokuz | Tokuz |
On | On | On | On | On | On |
Örnekler
Göktürk Türkçesi |
---|
Üze teŋri basmasar, asra yer telinmeser, Türk bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi? |
Türkiye Türkçesi |
Üstten gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim bozabilecek idi? |
Tuva Türkçesi |
Üstten deer basbas bolza, aldından çer dejilbes bolza, Türk çonnarı, çurttun hooyluzun kım üreer? |
tr.wikipedia.orgOrhun Yazıtlarında yazılışına göre Tengri ( Tanrı) sözcüğü




T²NGR²I — transliterasyon
/teŋri/ — transkripsiyon
teñri — Türk Latin
Göktükçe (Orhun Alfabesi) Yazılışı ve Okunuşu
Örnekler;
Orhun alfabesinin ideografik yorumları bulunmaktadır. Özellikle özel isimlerde açıkça görülür. Bu ideografiler bugünkü Türkçeyle de desteklenebilir.
Türkçedeki ev sözcüğü

Türkçedeki ok sözcüğü

Türkçedeki ay ve yay sözcükleri

Türkçedeki ay ve yay sözcükleri

Türkçedeki en pekiştirme sıfatı

Çağımızda kullanımı
İlk kez Orhun Yazıtlarında bulunmuş ve çözümlenmiş olduğu iddia edilen bu alfabe, Türkoloji ile uğraşanlarca sayısal ortama aktarılmış ve yazıtipleri oluşturulmuştur. Türkolog Mehmet Kömen tarafından da 'Türük Bil Yazısı Yazım Kuralları' adıyla da kitaplaştırılmış ve araştırmacıların bilgisayar ortamında yararlanabilmesi amacıyla da içeriğine CD eklenmiştir. Bu aşamada var olan sorunlar ise tüm türkoloji çalışması yapanların batı kökenli tez ile tüm türk dünyası lehçelerini temel alan tezler ortak olarak buluşamadığı konularda vardır. Okunması ve tarihlenme biçimleri de bu tartışmalar kapsamındadır.
Gök-Türkçe (Kök-Türkçe), Türkler tarafından çok eski tarihlerden itibaren bizaat kendirinin icat edip geliştirdikleri bir dil ve alfabe olduğu için, pek çok defa alfabe ve dil değişimi yaşanması ayrıca dış milletlerden aşırı derecede etkilenilmesine rağmen günümüzde dahi anlaşılırlığını korumaktadır.
0 yorum:
Yorum Gönder